W kontrakcie budowlanym wykonawca generalny odpowiada nie tylko za prace wykonywane własnymi siłami, lecz także za działania podwykonawców. Błędy podwykonawców mogą jednak generować opóźnienia, dodatkowe koszty i ryzyko sporów prawnych. W świetle obowiązujących przepisów polskiego prawa cywilnego i orzecznictwa sądowego odpowiedzialność wykonawcy generalnego opiera się na kilku filarach: odpowiedzialności na zasadzie ryzyka (art. 474. Kodeksu cywilnego), rękojmi za wady (art. 638 KC w zw. z art. 656 § 1 KC), odpowiedzialności deliktowej (art. 415. KC) i ex contractu (art. 471. i 472. KC). Jak te regulacje działają w praktyce?
Podstawy umowy o roboty budowlane – art. 647. Kodeksu cywilnego
Umowa o roboty budowlane, uregulowana w art. 647. Kodeksu cywilnego, nakłada na wykonawcę kilka istotnych obowiązków. Szczególnie istotny jest tutaj obowiązek dostarczenia obiektu zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy technicznej. Inwestor zobowiązuje się natomiast do przygotowania terenu budowy, przekazania projektu i zapłaty wynagrodzenia. Przepis ten stanowi podstawę odpowiedzialności wykonawcy generalnego – nawet w sytuacji, w której powierza część robót podwykonawcom.
Rękojmia za wady – art. 638 KC w zw. z art. 656 § 1 KC
Na mocy art. 638 KC w zw. z art. 656 § 1 KC do wad sprzedanej rzeczy stosuje się odpowiednie przepisy o rękojmi – na ich podstawie można z kolei stosować art. 556–576 KC. Jak to wygląda w przypadku budynków? W praktyce wykonawca ponosi odpowiedzialność za fizyczne wady obiektu powstałe z przyczyn leżących po stronie podwykonawcy. Jednym z przykładów może być nieprawidłowo wykonana lub nieszczelna instalacja, z błędami powstałymi z winy podwykonawcy. Wyjątkiem jest sytuacja, w której wada wynika z materiałów dostarczonych przez inwestora. Zamawiający może żądać usunięcia wady lub obniżenia wynagrodzenia, a w przypadku wady istotnej – ma prawo do odstąpienia od umowy. Warto także podkreślić, że wg art. 656. Kodeksu cywilnego zarówno do skutków opóźnień, jak i do rękojmi za wady obiektu stosuje się przepisy o umowie o dzieło.
Odpowiedzialność deliktowa – art. 415. KC
Jeżeli działania lub zaniechania podwykonawcy wyrządzą szkodę osobom trzecim – np. uszkodzą sąsiednią własność czy naruszą nietykalność cielesną przechodniów – generalny wykonawca odpowiada na zasadzie winy ex delicto na podstawie art. 415. KC. Zapis ten zobowiązuje winowajcę (wykonawcę generalnego) do naprawienia szkody. W praktyce poszkodowany może domagać się od wykonawcy pełnego odszkodowania. Następnie wykonawca generalny może dochodzić regresu wobec winnego podwykonawcy – również w tym przypadku poszkodowany nie musi samodzielnie dochodzić swoich praw przeciwko podwykonawcy, a bezpośrednio przeciwko generalnemu wykonawcy (któremu przysługuje roszczenie regresowe przeciwko podwykonawcy).
Odpowiedzialność ex contractu – art. 471. i 472. KC
Na gruncie zobowiązań cywilnoprawnych art. 471. KC nakłada na dłużnika obowiązek naprawienia szkody lub nienależytego wykonania zobowiązania. Obowiązku tego nie stosuje się, gdy wykonawca będzie w stanie udowodnić, że przyczyny szkody nie leżą po jego stronie. Art. 472. KC nakłada natomiast na dłużnika odpowiedzialność za niezachowanie należytej staranności. Podstawą odpowiedzialności w oparciu o art. 471. i 472. KC jest zawinione działanie lub zaniechanie dłużnika. Te dwa przepisy, razem z umową łączącą inwestora z generalnym wykonawcą, stanowią podstawę roszczeń inwestora wobec wykonawcy generalnego za błędy podwykonawców, nawet jeśli podwykonawca nie jest stroną umowy z inwestorem.
Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka – art. 474. KC
Art. 474. KC, powiązany z odpowiedzialnością ex contractu, wprowadza odpowiedzialność na zasadzie ryzyka za działania osób trzecich. Dłużnik – w tym przypadku wykonawca generalny – odpowiada tak samo jak za własne działania również za działania i zaniechania osób, z których pomocą wykonuje zobowiązanie. Zapis ten dotyczy w szczególności podwykonawców, a także osób, którym powierza wykonanie zobowiązania dalej. Oznacza to, że inwestor może żądać odszkodowania od wykonawcy generalnego bez konieczności wykazywania winy po stronie wykonawcy generalnego – wystarczy potwierdzić, że to błąd podwykonawcy spowodował szkodę.
Wyłączenia i ograniczenia odpowiedzialności
Kodeks cywilny dopuszcza wyłączenie rękojmi za wady dzieła, gdy wada powstała wskutek materiałów dostarczonych przez zamawiającego (art. 638. KC). Próby zwolnienia generalnego wykonawcy od odpowiedzialności na zasadzie ryzyka na podstawie art. 474. KC są natomiast nieważne – ustawodawca nie przewidział możliwości ograniczenia tej odpowiedzialności umową. Ograniczenia mogą jednak wynikać z kar umownych czy limitów odpowiedzialności określonych w kontrakcie, o ile nie naruszają obowiązujących przepisów. W kwestii umownych modyfikacji odpowiedzialności stosuje się art. 473. KC; warto przy tym zwrócić uwagę, że według drugiego paragrafu tego zapisu nie mogą one dotyczyć szkód wyrządzonych umyślnie.
Zabezpieczenia umowne i dobre praktyki
Aby zminimalizować ryzyko prawne i finansowe, warto przede wszystkim dokładnie zweryfikować podwykonawców, biorąc pod uwagę m.in. polisy OC i referencje. Do tego należy zadbać też o szczegółowe kontrakty z podwykonawcami, określające zakres prac, standardy jakości, kary umowne za opóźnienia i kary za wadliwe wykonanie. Ponadto istotny jest także regularny nadzór techniczny, obejmujący protokoły odbiorów etapowych i audyty jakościowe. Warto również pamiętać o zabezpieczeniach finansowych, takich jak gwarancje bankowe i gwarancje ubezpieczeniowe, by mieć pewność w kwestii usunięcia ewentualnych wad. W bardziej skomplikowanych sytuacjach zalecamy skorzystanie z usług profesjonalnej kancelarii.
Wsparcie prawne w umowach z podwykonawcami
Generalny wykonawca odpowiada za błędy podwykonawców na kilku płaszczyznach – umownej (art. 647., 471., 472. i 474. KC), rękojmi (art. 638 KC w zw. z art. 656 § 1 KC) i deliktowej (art. 415. KC). Wyłączenie tej odpowiedzialności jest w większości przypadków niemożliwe, co zapewnia dodatkową ochronę prawną dla wykonawców generalnych. Z tego względu kluczowe stają się staranny dobór partnerów, precyzyjne umowy, bieżący nadzór i odpowiednie zabezpieczenia finansowe. Warto skorzystać z profesjonalnej obsługi inwestycji budowlanych oferowanej przez kancelarię, w szczególności z doradztwa w zakresie umów o roboty budowlane i dochodzenia roszczeń z tytułu odpowiedzialności wykonawcy. Analiza i negocjowanie zapisów umów z wykonawcą generalnym i podwykonawcami pozwoli lepiej przygotować się na rozstrzyganie sporów i dowodzenie błędów, jak również zapewni wsparcie w ewentualnych sporach sądowych. Warto zadbać o zabezpieczenie swoich interesów jeszcze na etapie realizacji projektu budowlanego.
